ADHD در کودکان؛ چگونه این اختلال را تشخیص دهیم؟

اختلال کم توجهی/بیش فعالی (ADHD) در کودکان

اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی یا ADHD یک اختلال عصبی-رشدی رایج است که معمولاً علائم قبل از سن ۱۲ سالگی وجود دارند و برخی کودکان علائم را از سن ۳ سالگی نشان می‌دهند، اما تشخیص آن می‌تواند دیرتر اتفاق بی‌افتد. ADHD مهار کردنِ پاسخ‌های ناگهانی و خودجوش کودکان را دشوار می‌کند. از حرکت گرفته تا گفتار و توجه آنها.

طبیعی است که کودکان گاهی اوقات تکالیف خود را فراموش کنند، در طول کلاس خیال‌پردازی کنند، بدون فکر عمل کنند یا سر میز شام بی‌قرار شوند. اما بی‌توجهی، تکانشگری و بیش‌فعالی با معیارهایی خاص، می‌توانند از علائم ADHD باشند.

همه ما کودکانی را می‌شناسیم که نمی‌توانند آرام بنشینند، به نظر نمی‌رسد هرگز گوش دهند، از قوانین حتی اگر واضح آنها را توضیح دهید پیروی نمی‌کنند و نسبت به موقعیت، جواب‌های درستی نمی‌دهند. گاهی اوقات این کودکان به عنوان دردسرساز برچسب‌گذاری می‌شوند یا به دلیل تنبلی و بی‌نظمی مورد انتقاد قرار می‌گیرند. اما این کودکان ممکن است ADHD داشته باشند.

*توجه کنید که تشخیص یک اختلال به عهده یک فرد متخصص مثل روانپزشک یا روانشناس کودک است، پس از برچسب زدن به کودک قبل از نظر متخصص خودداری کنید.*

چه چیزی باعث اختلال ADHD در کودک می‌شود؟

اگرچه علت دقیق ADHD مشخص نیست، اما تلاش‌های تحقیقاتی همچنان ادامه دارد. عواملی که ممکن است در ایجاد ADHD نقش داشته باشند شامل ژنتیک، محیط یا شرایط سیستم عصبی مرکزی در لحظات کلیدی رشد، است.

عوامل خطر

عوامل خطر ADHD ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• داشتن یکی از بستگان خونی، مانند والدین یا خواهر و برادر که مبتلا به ADHD یا یک بیماری روانی دیگر هستند.
• قرار گرفتن در معرض سموم محیطی مانند سرب، که عمدتاً در رنگ و لوله‌های ساختمان‌های قدیمی یافت می‌شود.
• به دنیا آمدن از مادری که در دوران بارداری از مواد مخدر، الکل یا دخانیات استفاده کرده ‌است.
• به دنیا آمدن خیلی زود، که به آن زایمان زودرس نیز می‌گویند.

اگرچه به نظر می‌رسد بسیاری از مردم معتقدند که قند باعث بیش‌فعالی می‌شود، اما هیچ مدرکی برای این موضوع وجود ندارد. بسیاری از مسائل در دوران کودکی می‌توانند منجر به مشکل در توجه شوند، اما این با ADHD یکسان نیست.

علائم ADHD در کودک چیست؟

علائم ADHD در کودکان معمولاً قبل از سن ۱۲ سالگی شروع می‌شوند. این علائم شامل تفاوت‌هایی در توانایی کودک در توجه به چیزها (بی‌توجهی)، داشتن سطح انرژی بالا (بیش‌فعالی) و توانایی او در کنترل تکانه‌هایش (تکانشگری) است.

یک کودک یا نوجوان ممکن است علائمی از بی‌توجهی را نشان دهد، مانند:

• به راحتی حواسش پرت می‌شود.
• به سختی به حرف‌های دیگران گوش می‌دهد یا از قوانین پیروی می‌کند.
• کارهای روزمره مانند مسواک زدن یا پوشیدن جوراب را فراموش می‌کند.

همچنین کودکان ممکن است علائمی از بیش‌فعالی و تکانشی بودن را نشان دهند، از جمله:

• داشتن سطح انرژی بالا
• بی‌قراری یا ضربه زدن با دست و پا
• با سر و صدا صحبت کردن
• احساس بی‌قراری، یا بلند شدن و حرکت کردن در زمانی که قرار است آرام بنشینند.
• به سختی منتظر نوبت خود ماندن، یا قطع کردن مکالمات

بیشتر کودکان و نوجوانان مبتلا به ADHD علائمی از هر دو نوع بی‌توجهی و بیش‌فعالی-تکانشگری دارند. برخی فقط علائم یک نوع را نشان می‌دهند.

تصور می‌شود ADHD در دختران کمتر از پسران تشخیص داده می‌شود. این ممکن است به این دلیل باشد که معمولا دختران مبتلا به ADHD بیشتر علائم بی‌توجهی دارند و تشخیص این علائم می‌تواند دشوارتر باشد.

عوارض ADHD در کودکان

تحقیقات نشان داده است که کودکان مبتلا به ADHD ممکن است در موارد زیر تفاوت‌هایی داشته باشند:

• مناطقی از مغز که مهارت‌های اجتماعی، توجه و حرکت را کنترل می‌کنند.
• مواد شیمیایی که ارتباطات را در مغز کنترل می‌کنند.

از این رو ADHD می‌تواند زندگی را برای کودکان سخت کند. کودکان مبتلا به ADHD:

• اغلب در کلاس درس مشکل دارند که می‌تواند منجر به مردودی در درس و قضاوت شدن توسط سایر کودکان و بزرگسالان شود.
• نسبت به کودکانی که ADHD ندارند، بیشتر دچار حوادث و آسیب‌های مختلف می‌شوند.
• عزت نفس پایینی دارند.
• احتمال بیشتری وجود دارد که در تعامل با همسالان و بزرگسالان و پذیرفته شدن توسط آنها مشکل داشته باشند.
• در معرض خطر بیشتری برای سوء مصرف الکل و مواد مخدر و سایر رفتارهایی هستند که می‌تواند باعث ایجاد مشکل با قانون شود.
• خطر بیشتری برای افکار خودکشی و اقدام به خودکشی دارند.
• اختلالات خواب دارند.
• اختلالات خوردن پیدا می‌کنند.
• احتمال به وجود آمدن سایر مشکلات سلامت روان مانند افسردگی یا اضطراب در آنها زیاد است.
• روابط ناپایدار دارند.
• مشکلات مربوط به خواب دارند.

تشخیص ADHD کودکان چگونه است؟

بسیاری از کودکان به راحتی حواسشان پرت می‌شود، تکانشی عمل می‌کنند و سطح انرژی بالایی دارند، به خصوص اگر زیر ۵ سال سن داشته باشند. این به معنای ابتلای آنها به ADHD نیست. این می‌تواند نشانه چیز دیگری باشد، مانند خستگی، اضطراب یا استرس.

یک متخصص اطفال، روانپزشک کودک یا روانشناس کودک می‌تواند ADHD را تشخیص دهد. برای انجام این کار، آنها با والدین و معلمان صحبت می‌کنند و کودک را تحت نظر می‌گیرند. تشخیص همچنین به نتایج آزمایش‌های جسمی، سیستم عصبی و سلامت روان بستگی دارد. ممکن است از آزمایش‌های خاصی برای رد سایر مشکلات سلامتی استفاده شود. برخی دیگر ممکن است مهارت‌های تفکر و مجموعه مهارت‌های خاصی را بررسی کنند.

روانپزشکان برای تشخیص از معیارهای موجود در راهنمای تشخیصی و آماری انجمن روانپزشکی آمریکا، ویرایش پنجم (DSM-5)، استفاده می‌کنند.

تعداد علائم مورد نیاز برای تشخیص ADHD (بر اساس گروه سنی) به شرح زیر است:

• شش یا بیشتر علائم بی‌توجهی و/یا بیش‌فعالی-تکانشگری برای کودکان تا سن 16 سال، یا
• پنج یا بیشتر علائم بی‌توجهی و/یا بیش‌فعالی-تکانشگری برای نوجوانان 17 سال و بالاتر و بزرگسالان.

افراد مبتلا به ADHD الگوی مداومی از بی‌توجهی A و/یا بیش‌فعالی B-تکانشگری C را نشان می‌دهند که در عملکرد یا رشد اختلال ایجاد می‌کند:

معیارهای DSM-5 برای تشخیص ADHD

معیارهای DSM-5 به صورت خلاصه در زیر آمده است. لطفاً توجه داشته باشید که آنها فقط برای اطلاع شما ارائه شده‌اند. فقط روانپزشکان و روانشناسان کودک آموزش دیده می‌توانند ADHD را تشخیص داده یا درمان کنند.

علائم بی‌توجهی حداقل به مدت ۶ ماه وجود داشته و با سطح رشدی کودک نامتناسب است.

کودک اغلب در توجه دقیق به جزئیات ناتوان است یا در تکالیف مدرسه، محل کار یا سایر فعالیت‌ها اشتباهات ناشی از بی‌دقتی دارد.

• کودک اغلب در حفظ توجه روی وظایف یا فعالیت‌های بازی مشکل دارد.
• اغلب به نظر نمی‌رسد کودک وقتی مستقیماً با او صحبت می‌شود گوش دهد.
• کودک اغلب قوانین را دنبال نمی‌کند و نمی‌تواند تکالیف مدرسه، کارهای روزمره یا وظایف خود را در خانه به پایان برساند (تمرکز خود را از دست می‌دهد، از مسیر منحرف می‌شود).
• کودک اغلب در سازماندهی وظایف و فعالیت‌ها مشکل دارد.
• کودک اغلب از انجام کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی طولانی مدت دارند (مانند تکالیف مدرسه) اجتناب می‌کند، از آنها بیزار است یا تمایلی به انجام آنها ندارد.
• کودک اغلب وسایل لازم برای وظایف و فعالیت‌ها را گم می‌کند (مثلاً لوازم مدرسه، مداد، کتاب، ابزار، کیف پول، کلید، کاغذ، عینک، تلفن همراه).
• کودک اغلب به راحتی حواسش پرت می‌شود.
• کودک اغلب در فعالیت‌های روزانه فراموشکار است.

علائم بیش‌فعالی-تکانشگری حداقل به مدت ۶ ماه وجود داشته و برای سطح رشدی فرد نامناسب هستند.

• کودک اغلب با دست‌ها یا پاها بی‌قراری می‌کند یا آنها را تکان می‌دهد، یا در صندلی وول می‌خورد.
• کودک اغلب در موقعیت‌هایی که انتظار می‌رود در حالت نشسته باقی بماند، صندلی را ترک می‌کند.
• کودک اغلب در موقعیت‌هایی که مناسب نیست، می‌دود یا از جایی بالا می‌رود (نوجوانان یا بزرگسالان ممکن است به احساس بی‌قراری محدود شوند).
• کودک اغلب قادر به بازی کردن یا شرکت در فعالیت‌های تفریحی آرام نیست.
• کودک اغلب «در حال حرکت» است و طوری رفتار می‌کند که انگار توسط یک موتور هدایت می‌شود.
• کودک اغلب بیش از حد صحبت می‌کند.
• کودک اغلب قبل از اینکه سوالی تمام شود، پاسخی را از دهانش می‌پراند.
• کودک اغلب در انتظار نوبت خود مشکل دارد.
• کودک اغلب حرف دیگران را قطع می‌کند یا مزاحم آنها می‌شود (مثلاً وسط مکالمات یا بازی‌ها می‌پرد).

اثرات مثبت ADHD در کودکان

ADHD هیچ ارتباطی با هوش یا استعداد ندارد. علاوه بر ویژگی‌های به اصطلاح دردسر آفرین، کودکانی که اختلال کمبود توجه دارند اغلب ویژگی‌های مثبت زیر را نشان می‌دهند:

• خلاقیت: کودکانی که ADHD دارند می‌توانند به طرز شگفت‌انگیزی خلاق و خیال‌پرداز باشند. کودکی که خیال‌پردازی می‌کند و همزمان ده فکر مختلف دارد، می‌تواند به یک استاد حل مسئله، یا یک هنرمند خلاق تبدیل شود. کودکان مبتلا به ADHD ممکن است به راحتی حواسشان پرت شود، اما گاهی اوقات متوجه چیزی می‌شوند که دیگران نمی‌بینند.
• انعطاف‌پذیری: از آنجا که کودکان مبتلا به ADHD گزینه‌های زیادی را به طور همزمان در نظر می‌گیرند، در اوایل به یک گزینه محدود نمی‌شوند و بیشتر پذیرای ایده‌های مختلف هستند.
• اشتیاق و خودانگیختگی: کودکان مبتلا به ADHD به ندرت کسل‌کننده هستند! آنها به چیزهای مختلف زیادی علاقه دارند و شخصیت‌های سرزنده‌ای دارند. به طور خلاصه، اگر شما را آزار ندهند (و گاهی اوقات حتی وقتی که آزار می‌دهند)، بودن با آنها بسیار سرگرم‌کننده است.
• انرژی و انگیزه: وقتی کودکان مبتلا به ADHD انگیزه دارند، سخت کار یا بازی می‌کنند و برای موفقیت تلاش می‌کنند. در واقع ممکن است پرت کردن حواس آنها از کاری که به آن علاقه دارند دشوار باشد، به خصوص اگر فعالیت تعاملی یا عملی باشد.

ADHD در کودکان چگونه درمان می‌شود؟

درمان‌های استاندارد برای ADHD در کودکان شامل دارو، رفتاردرمانی، مشاوره و خدمات آموزشی است. این درمان‌ها می‌توانند بسیاری از علائم ADHD را کاهش دهند، اما آن را درمان نمی‌کنند. درمان همچنین می‌تواند به جلوگیری از برخی عوارض ناشی از ADHD کمک کند. ممکن است مدتی طول بکشد تا مشخص شود چه دارویی برای فرزند شما بهتر است.

• داروهای محرک روان: این داروها به تعادل مواد شیمیایی در مغز کمک می‌کنند. آنها به تمرکز مغز کمک می‌کنند و ممکن است علائم اصلی ADHD را کاهش دهند.
• داروهای غیر محرک: این داروها می‌توانند به کاهش علائم ADHD کمک کنند و اغلب همراه با داروهای محرک برای نتایج بهتر استفاده می‌شوند.
• داروهای ضد افسردگی: به طور خاص توسط FDA برای درمان ADHD تأیید نشده‌اند. اما اگر داروهای دیگر مؤثر نبوده یا عوارض جانبی زیادی داشته باشند، ممکن است مؤثر باشند.
• آموزش مدیریت رفتار برای والدین: فرزندپروری کودکان مبتلا به ADHD ممکن است دشوار باشد. ADHD می‌تواند چالش‌هایی ایجاد کند که باعث استرس فضای خانواده شود. کلاس‌های مهارت‌های مدیریت رفتار برای والدین می‌تواند به کاهش استرس برای همه اعضای خانواده کمک کننده باشد. این آموزش اغلب در یک محیط گروهی برگزار می‌شود. حمایت والدین از یکدیگر آنها را به رفتار بهتر تشویق می‌کند. تکنیک‌های مدیریت رفتار معمولاً رفتارهای هدفمند در کودک، مانند انجام تکالیف مدرسه را بهبود می‌بخشند. والدین می‌توانند استراتژی‌های تغییر رفتار، مانند سیستم‌های پاداش ژتونی و زمان‌های استراحت را برای مقابله با موقعیت‌های دشوار یاد بگیرند.
• آموزش مهارت‌های اجتماعی به کودک: این می‌تواند به کودکان کمک کند تا رفتارهای اجتماعی مناسب را یاد بگیرند.
• روان درمانی: این روش که درمان مبتنی بر گفتگو نیز نامیده می‌شود، به کودکان بزرگتر مبتلا به ADHD اجازه می‌دهد تا در مورد مسائلی که آنها را آزار می‌دهد صحبت کنند، الگوهای رفتاری منفی را بررسی کنند و راه‌هایی برای مقابله با علائم خود بیاموزند.
• خانواده درمانی: خانواده درمانی می‌تواند به افراد کمک کند تا راه‌هایی برای غلبه بر چالش‌هایی که ممکن است هنگام ابتلای یکی از اعضای خانواده به ADHD ایجاد شود، پیدا کنند.

چگونه می‌توانم از اختلال ADHD در فرزندم پیشگیری کنم؟

برای کمک به کاهش خطر ابتلا به ADHD در فرزندتان:

• در دوران بارداری، از هر چیزی که می‌تواند به رشد کودک شما قبل از تولد آسیب برساند، اجتناب کنید. به عنوان مثال، الکل ننوشید، مواد مخدر مصرف نکنید یا سیگار نکشید.
• فرزند خود را از قرار گرفتن در معرض آلاینده‌ها و سموم، از جمله دود سیگار و رنگ سربی، محافظت کنید.
• زمان استفاده از صفحه نمایش را محدود کنید. اگرچه هنوز ثابت نشده است، اما به نظر می‌رسد این کار نتایج مثبتی دارد که کودکان خردسال زمان بسیار محدودی را برای تماشای تلویزیون، بازی‌های ویدیویی و سایر صفحه نمایش‌ها صرف کنند.

چگونه می‌توانم به فرزندم کمک کنم تا با ADHD زندگی کند؟

• سعی کنید مطمئن شوید که فرزندتان به میزان مناسب برای سن خود می‌خوابد.
• به نشانه‌هایی که ممکن است فرزندتان استرس یا تحریک بیش از حد داشته باشد توجه کنید و مداخله کنید.
• زمان بازی و سایر تعاملات اجتماعی را کوتاه نگه دارید تا به فرزندتان کمک کنید تا خودکنترلی خود را حفظ کند.
• با معلم و مدیران مدرسه فرزندتان در مورد ADHD فرزندتان صحبت کنید. آنها می‌توانند به شما کمک کنند تا متوجه فضاهای مختلف کودک شوید و رفتار او را بهتر درک کنید.
• ورزش منظم (30 تا 60 دقیقه در روز) به بسیاری از کودکان مبتلا به ADHD کمک می‌کند تا برخی از علائم خود را مدیریت کنند.
• روی نقاط قوت آنها تمرکز کنید. از آنجایی که کودکان مبتلا به ADHD اغلب می‌توانند بر مسائل مورد علاقه خود تمرکز کنند، آنها را تشویق کنید تا برای کارهایی که در آنها خوب عمل می‌کنند، چه هنر، ریاضی یا ورزش، وقت بگذارند. صرف وقت برای کارهایی که در آنها خوب هستند، عزت نفس را افزایش می‌دهد و به آنها کمک می‌کند تا نقاط قوت خود را درک کنند.
• فرزندتان را تشویق کنید. کودکان نیاز دارند بشنوند که دوست داشته می‌شوند و مورد قدردانی قرار می‌گیرند. تمرکز صرف بر روی بخش‌های منفی رفتار فرزندتان می‌تواند به رابطه شما آسیب برساند و بر اعتماد به نفس و عزت نفس او تأثیر بگذارد. اگر فرزندتان در پذیرش نشانه‌های کلامی محبت مشکل دارد، لبخند، نوازش شانه یا آغوش می‌تواند نشان دهنده توجه شما باشد. به دنبال رفتارهایی باشید که بتوانید از فرزندتان به خاطر آنها تعریف کنید.
• هنگام دادن دستورالعمل و قوانین، از کلمات ساده استفاده کنید و نحوه انجام کار را نشان دهید. آهسته و آرام و واضح صحبت کنید. هر بار یک دستورالعمل بدهید. قبل و در حین دادن دستورالعمل، مکث کنید و با فرزندتان تماس چشمی برقرار کنید.
• در مورد موقعیت‌های دشوار انعطاف‌پذیر باشید. از محدودیت‌های فرزندتان آگاه باشید و در صورت امکان خود را با نیازهای کودک وفق دهید. سعی کنید از موقعیت‌هایی که برای فرزندتان دشوار است دوری کنید. مثال‌ها شامل نشستن در طول ارائه‌های طولانی یا خرید در فروشگاه‌های بزرگ است که در آن دیدن افراد و محصولات زیاد می‌تواند برای فرزندتان بیش از حد آزار دهنده باشد.
• روی منظم بودن کار کنید. به فرزندتان کمک کنید تا یک دفترچه یا جدول تکالیف و فعالیت‌های روزانه را سازماندهی و نگهداری کند. مطمئن شوید که فرزندتان مکان آرامی برای مطالعه دارد. اشیاء را در اتاق کودک گروه‌بندی کنید و آنها را در فضاهای مشخص شده قرار دهید. سعی کنید به فرزندتان کمک کنید تا فضاها را منظم و عاری از شلوغی نگه دارد.
• سعی کنید یک برنامه منظم برای وعده‌های غذایی، چرت زدن و زمان خواب داشته باشید. کودکان مبتلا به ADHD در پذیرش و سازگاری با تغییرات مشکل دارند. از یک تقویم بزرگ برای علامت‌گذاری کارهای روزمره و فعالیت‌های ویژه‌ای که پیش می‌آیند استفاده کنید. تغییرات ناگهانی از یک فعالیت به فعالیت دیگر ایجاد نکنید یا حداقل در صورت نیاز به فرزندتان هشدار دهید.
• ارتباطات اجتماعی را تشویق کنید. با الگوسازی و پاداش دادن به ارتباطات و تعاملات مثبت با اعضای خانواده و دوستان، به فرزندتان در یادگیری مهارت‌های اجتماعی کمک کنید.
• عادات سبک زندگی سالم را در پیش بگیرید. مطمئن شوید که فرزندتان استراحت می‌کند. سعی کنید از خستگی بیش از حد فرزندتان جلوگیری کنید زیرا خستگی اغلب علائم ADHD را بدتر می‌کند. مهم است که فرزندتان برای رشد سالم، رژیم غذایی متعادلی داشته باشد. در کنار درمان پزشکی، ورزش منظم فواید سلامتی دارد و ممکن است تأثیر مثبتی بر رفتار داشته باشد.

بایدهای اختلال ADHD در کودکان

• برای فعالیت‌های بدنی که کودکان از آن لذت می‌برند وقت بگذارید، زیرا ورزش تمرکز خوبی برای انرژی آنهاست.
• کودکان را تشویق کنید که خواب منظمی داشته باشند.
• به کودکان کمک کنید تا یک رژیم غذایی سالم و متعادل و وعده‌های غذایی منظم داشته باشند.
• اگر به نظر می‌رسد برخی از غذاها و نوشیدنی‌ها بر علائم کودکان تأثیر می‌گذارند، یک دفترچه یادداشت غذا و نوشیدنی داشته باشید تا ببینید این غذاها چه هستند. می‌توانید این اطلاعات را با مدرسه آنها به اشتراک بگذارید.

چه زمانی باید کودکتان را باید پیش پزشک ببرید؟

اگر نگران این هستید که آیا کودکتان ممکن است ADHD داشته باشد، اولین قدم صحبت با یک روانپزشک کودک است تا بفهمید که آیا علائم با تشخیص ADHD مطابقت دارد یا خیر. تشخیص اولیه می‌تواند توسط یک متخصص سلامت روان، مانند روانشناس یا روانپزشک، یا توسط یک ارائه دهنده مراقبت‌های اولیه، مانند متخصص اطفال، انجام شود.

توصیه‌ای از تیم دارو دات کام به شما

اگر شما والدین یا نزدیکان کودکی هستید که به اختلال ADHD مبتلاست، قطعا با شرایط سختی دست و پنجه نرم می‌کنید و حق دارید که خسته باشید. اول از همه با خودتان همدلی کنید و بدانید طبیعی است که که گاهی خسته و ناامید باشید. این هیچ اشکالی ندارد.

والدین زیاد دیگری مثل شما در چنین شرایطی هستند. در قدم دوم به خاطر داشته باشید که ADHD تنها یک تفاوت مغزی است که شاید بتوان حتی از آن بهره برد. کار کردن با کودک ADHD می‌تواند کلافه کننده باشد اما با استفاده از استراتژی‌های مدیریت ADHD، کم کم خواهید دید که عبور از این بحران، دستاوردهایی نیز دارد که برای کودکان عادی وجود ندارد.

اگر کودکان دیگری بدون این اختلال دارید، از یاد نبرید که آنها هم نیازمند توجه شما هستند و نباید فراموش شوند. در نهایت کمک گرفتن را فراموش نکنید. بابت این شرایط خجالت زده یا نگران قضاوت دیگران نباشید و از هر کمکی که نزدیک شماست استفاده کنید.

حمایت گرفتن از اعضای خانواده، همفکری با مربیان و معلمان کودکتان و کمک‌های حرفه‌ای روانشناس و روانپزشک، همه می‌توانند برای بخشی از سنگینی بار شما کمک کننده باشند.